گفت و شنود          

ظاهرا یکی از دلایل نقدناپذیری ما این است که در طول تاریخ دور و نزدیک، این آموزه در پستوی ذهن ما جا خشک کرده که «انسان نباید خطا کند!!!» این سخن به عنوان توصیه ارزشی و روشی سخن درستی است ولی نباید سبب این توصیف از انسان گردد که انسان خطا نمی‌کند؛ به بیان دیگر، خطا و اشتباه از ویژگی‌های انسانی است و انسان را از عالم فرشتگان جدا می‌کند. انسان آزاد و مختار آفریده شده و لازمه آزادی این است که فرد امکان انتخاب و لذا امکان اشتباه داشته باشد. امکان خطا، یک امکان محض و فلسفی نیست، بلکه امیال فردی ـ مانند پیروی از هوای نفس، ظن و گمان، پیروی از سنتها و بزرگان ـ که مورد هشدار قرآن کریم نیز قرار گرفته است از یکسو و شرایط محیطی ـ مانند تعلیم و تربیت، رسانه ها، جو احتماعی، پیچیدگی شرایط و ... ـ از سوی دیگر سبب می‌شود که فرد به آسانی دچار اشتباه گردد.

با این وصف، می‌توان گفت ارتکاب خطا و اشتباه از ما انسانها نه تنها امر عجیبی نیست بلکه بسیار طبیعی نیز هست. اگر از این زاویه به انسان نگاه کنیم یعنی انسان را موجودی ببینیم که به راحتی اشتباه می‌کند و یا دست‌کم خطا کردن برای او بسیار راحت‌تر از خطا نکردن است، در این‌صورت با پدیده اشتباه و خطا ـ چه از جانب خودمان و چه از جانب دیگران ـ مثل یک امر غیرعادی و یا لااقل غیرانسانی برخورد نمی‌کنیم بلکه با اشتباهات به عنوان یک امر انسانی مواجه می‌شویم. مواجهه با اشتباه به عنوان یک امر انسانی به معنای درست بودن آن خطا نیست چون عنوان اشتباه را با خود یدک می‌کشد، بلکه بدین معناست که خود فردی که مرتکب اشتباه شده و اطرافیان وی، با یک پدیده بی‌سابقه مواجه نیستند؛ ولی آن فرد مرتکب باید آن را اصلاح نماید.

اگر با این عینک به امر خطا یا اشتباه نگاه کنیم، پدیده عذرخواهی نیز یک امر طبیعی بوده و سبب کسر شأن افراد نمی‌شود. ناگفته پیداست که پدیده عذرخواهی دست‌کم در فرهنگ معاصر ما به یکی از پدیده‌های کمیاب و دشوار تبدیل شده و افراد حاضر نیستند به این سادگی تن به عذرخواهی بدهند (بلکه حاضرند دعوا بکنند ولی عذرخواهی نکنند) چون آن را سبب پررو شدن طرف مقابل و کسر شأن خود می‌دانند؛ و باز پیداست که همین روحیه (عذرخواهی نکردن افراد) موجبات پیدایش و تعمیق بسیاری از سوءتفاهم‌ها، نزاع‌ها، دشمنی‌ها و حتی کینه‌ها را فراهم ساخته است.

حال اگر بروز اشتباه از افراد مختلف را طبیعی بدانیم، بروز عذرخواهی از جانب آن افراد را نیز طبیعی خواهیم دانست؛ اگر بزرگان و اطرافیان به محض ارتکاب یک خطا پوزش بطلبند و این امر نه تنها سبب کسر شأن آنها نگردد بلکه موجب بالا رفتن احترام آنها پیش دیگران گردد، در این‌صورت جوانان و کودکان نیز به این سمت حرکت خواهند کرد.

از جمله فواید انسانی دیدن دو امر اشتباه و عذرخواهی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

فرد خاطی دچار روان‌پریشی نمی‌شود

پذیرش خطا به راحتی صورت می‌گیرد

پذیرش انتقاد دشوار نخواهد بود

اصلاح خطا آسان خواهد بود

 یادآوری دو نکته:

ـ از تفکیک بین بزرگی و کوچکی اشتباه و تفکیک بین اشتباه فردی(حق‌الله) و جمعی(حق‌الناس) و تفکیک بین اشتباه دینی و غیردینی نباید غفلت کنیم.

ـ همه یکسان نیستند و لذا عده‌ای از این عذرخواهی دیگران سوءاستفاده می‌کنند.